Dolegliwości ze strony układu pokarmowego należą do jednych z najczęstszych powodów wizyt u lekarzy pierwszego kontaktu. Wzdęcia, bóle brzucha czy nieregularne wypróżnienia mogą wydawać się błahe, dopóki nie zaczynają wpływać na codzienne funkcjonowanie. Problem w tym, że niektóre z tych objawów – z pozoru niegroźne – bywają pierwszym sygnałem poważnych chorób jelit, a nawet nowotworów.
Dowiedz się, które symptomy mogą wskazywać na chorobę organiczną, kiedy zgłosić się do gastroenterologa oraz dlaczego badania endoskopowe warto traktować jako badanie ratujące życie.
Najczęstsze choroby jelit – od funkcjonalnych po zapalne
Zespół jelita drażliwego (IBS)
To zaburzenie czynnościowe, w którym nie stwierdza się zmian zapalnych ani strukturalnych w obrębie jelita. Typowe objawy obejmują ból lub dyskomfort w jamie brzusznej, wzdęcia, uczucie niepełnego wypróżnienia oraz zmieniony rytm wypróżnień — w postaci biegunek, zaparć lub ich naprzemiennego występowania. Zespół jelita drażliwego (IBS) wiąże się z nieprawidłowym funkcjonowaniem osi jelitowo-mózgowej, wpływem stresu, zaburzeniami mikrobioty jelitowej oraz błędami żywieniowymi. W przeciwieństwie do chorób organicznych, IBS nie powoduje gorączki, krwi w stolcu ani niezamierzonej utraty masy ciała — wystąpienie tych objawów wymaga pogłębionej diagnostyki.
Nieswoiste choroby zapalne jelit (IBD)
Choroba Leśniowskiego-Crohna i wrzodziejące zapalenie jelita grubego należą do przewlekłych schorzeń o charakterze autoimmunologicznym. Typowe objawy to: przewlekła biegunka, krew w stolcu, bóle brzucha, gorączka, spadek masy ciała i anemia. Nieleczone lub źle kontrolowane IBD mogą prowadzić do powikłań miejscowych i ogólnych – w tym niedoborów pokarmowych, zwężeń jelit czy przetok.
Nowotwory jelita grubego
Rak jelita grubego przez wiele miesięcy może przebiegać bezobjawowo. Z czasem pojawiają się krew w stolcu, utrata masy ciała, zmiana rytmu wypróżnień, anemia i przewlekłe zmęczenie. Wczesne wykrycie ma kluczowe znaczenie – nowotwór rozpoznany w stadium przedinwazyjnym jest całkowicie wyleczalny.
Siedem objawów alarmowych, które wymagają pilnej diagnostyki
- Krew w stolcu lub smoliste stolce – może oznaczać obecność polipów, zmian zapalnych lub nowotworu. Nawet jednorazowy epizod wymaga konsultacji lekarskiej.
- Nagła zmiana rytmu wypróżnień – biegunki lub zaparcia trwające ponad dwa tygodnie to sygnał ostrzegawczy.
- Niezamierzona utrata masy ciała – może wskazywać na chorobę nowotworową lub zapalną jelit.
- Przewlekła anemia – często to jedyny objaw krwawienia z przewodu pokarmowego.
- Ból brzucha o charakterze nocnym lub narastającym – może sugerować proces zapalny lub nowotworowy.
- Gorączka, osłabienie, podwyższone CRP – szczególnie w połączeniu z biegunką wymagają wykluczenia IBD.
- Dodatni wywiad rodzinny nowotworów jelita grubego – oznacza większe ryzyko i konieczność wcześniejszej kolonoskopii.
IBS a choroby organiczne – jak je rozróżnić?
Zespół jelita drażliwego (IBS) może dawać objawy zbliżone do chorób organicznych przewodu pokarmowego, jednak istnieją istotne różnice kliniczne i diagnostyczne, które pozwalają na ich rozróżnienie:
| Cecha | IBS | Choroby organiczne (IBD, nowotwór, celiakia) |
| Krew w stolcu | Brak | Często obecna |
| Utrata masy ciała | Brak | Obecna |
| Gorączka | Nie | Często |
| Ból w nocy | Nie | Tak |
| Anemia | Nie | Tak |
| Zmiany w badaniach krwi | Nie | Często obecne (CRP, OB, niedokrwistość) |
IBS rozpoznaje się dopiero po wykluczeniu przyczyn organicznych. Dlatego w pierwszym etapie lekarz zleca badania krwi, testy kału (np. kalprotektynę) oraz badania endoskopowe, jeśli objawy budzą niepokój.
Kolonoskopia – najważniejsze badanie w diagnostyce i profilaktyce chorób jelita grubego
Kolonoskopia to podstawowe badanie diagnostyczne w gastroenterologii, pozwalające obejrzeć wnętrze jelita grubego i usunąć ewentualne polipy w trakcie tej samej procedury.
Zgodnie z zaleceniami towarzystw gastroenterologicznych, pierwszą kolonoskopię profilaktyczną należy wykonać po 50. roku życia, a osoby z obciążeniem rodzinnym – wcześniej, nawet od 40. roku życia.
W przypadku obecności „czerwonych flag” (krwi, anemii, utraty masy ciała) kolonoskopia jest niezbędna diagnostycznie. Wczesne wykrycie polipów lub zmian przedinwazyjnych pozwala całkowicie uniknąć rozwoju choroby nowotworowej.
Badanie wykonywane może być w znieczuleniu, trwa kilkanaście minut i jest dobrze tolerowane przez większość pacjentów.
Dzienniczek objawów jelitowych – jak go prowadzić?
Prowadzenie krótkiego dzienniczka pozwala lekarzowi lepiej ocenić charakter dolegliwości i dobrać odpowiednie badania.
Co warto notować przez 7 dni:
- Liczbę wypróżnień i konsystencję stolca (skala Bristol).
- Występowanie bólu brzucha (godzina, korelacja z posiłkiem, nasilenie w skali 0–10).
- Domieszki w stolcu (krew, śluz, ropa).
- Dietę i ewentualne pokarmy nasilające objawy.
- Objawy towarzyszące – gorączka, utrata apetytu, osłabienie.
Chore jelita – objawy. Podsumowanie
Wiele chorób jelit przez długi czas rozwija się skrycie, dlatego tak ważne jest, by rozpoznawać objawy alarmowe. Chore jelita objawy to przede wszystkim: krew w stolcu, anemia, utrata masy ciała, zmiana rytmu wypróżnień, gorączka czy bóle nocne. Zgłoszenie się do gastroenterologa na wczesnym etapie pozwala nie tylko postawić diagnozę, ale często zapobiec poważnym powikłaniom. Badania endoskopowe, w tym kolonoskopia, choć budzą obawy, pozostają jednymi z najskuteczniejszych badań przesiewowych w medycynie .