Sen stanowi fundament zdrowia psychicznego i fizycznego. To w jego trakcie mózg przetwarza emocje, utrwala pamięć, reguluje układ odpornościowy i metabolizm. Dlatego nawet krótkotrwałe zaburzenia snu potrafią znacząco obniżyć jakość życia. Choć wiele osób doświadcza przejściowych trudności z zasypianiem, coraz częściej zgłaszają się pacjenci, u których kłopoty ze snem stają się codziennością. Pojawia się wtedy pytanie: bezsenność – kiedy do psychologa?
Wbrew powszechnym przekonaniom nie każdy epizod bezsenności wymaga leczenia, ale przewlekłe trudności zasługują na profesjonalną ocenę. Dowiedz się, jak odróżnić bezsenność przemijającą od takiej, która wymaga interwencji specjalisty, oraz jak wygląda proces terapeutyczny w praktyce.
Czym różni się bezsenność epizodyczna od przewlekłej?
Bezsenność epizodyczna (reaktywna) pojawia się zazwyczaj jako odpowiedź na stres, nagłą zmianę trybu życia, nadmiar obowiązków, chorobę, podróż lub silne emocje. Trwa zwykle kilka dni lub tygodni, a organizm stosunkowo szybko wraca do równowagi.
Z kolei bezsenność przewlekła to zaburzenie utrzymujące się co najmniej trzy razy w tygodniu przez okres przekraczający trzy miesiące. Charakteryzuje się:
- trudnościami w zasypianiu,
- częstymi wybudzeniami,
- zbyt wczesnym porannym budzeniem,
- poczuciem braku regeneracji mimo pozornego snu.
Nieleczona przewlekła bezsenność pogarsza funkcjonowanie w pracy i relacjach, zwiększa ryzyko depresji, zaburzeń lękowych, problemów poznawczych oraz chorób somatycznych. Właśnie przy takim obrazie pojawia się pytanie “bezsenność – kiedy do psychologa” – odpowiedź brzmi – jak najwcześniej, zanim utrwali się błędne koło stresu i lęku związanego z zasypianiem.
Najczęstsze przyczyny związane z psychiką
Problemy ze snem mają często podłoże psychologiczne. W praktyce klinicznej obserwuje się, że przewlekłą bezsenność podtrzymują m.in.:
1. Stres i przewlekłe napięcie
Aktywacja układu współczulnego powoduje trudności w wyciszeniu, wzrost tętna i niezdolność do osiągnięcia stanu sprzyjającego zasypianiu.
2. Zaburzenia lękowe
Osoby z uogólnionym lękiem, napadami paniki czy nadmierną kontrolą często odczuwają „gonitwę myśli”, zwiększoną czujność i niepokój tuż przed snem.
3. Depresja
W depresji typowe jest wczesne budzenie, płytki sen i brak regeneracji. Bezsenność bywa jednym z pierwszych sygnałów zwiastujących epizod depresyjny.
4. Nieprawidłowe nawyki
Nadmierne korzystanie z telefonu wieczorem, nieregularne godziny snu, jedzenie późnych posiłków, brak higieny snu.
5. Utrwalona obawa przed bezsennością
Paradoksalnie to jeden z najważniejszych mechanizmów. Lęk przed kolejną „bezsenną nocą” sam w sobie blokuje możliwość zaśnięcia.
Objawy wskazujące na konieczność wizyty u specjalisty
Aby ułatwić decyzję, warto przyjrzeć się poniższej liście sygnałów alarmowych. Konsultacja psychologiczna jest wskazana, jeśli:
- trudności ze snem trwają ponad trzy tygodnie
- pojawiają się częste wybudzenia w nocy
- odczuwany jest lęk, napięcie lub niepokój przed snem
- występuje pogorszenie koncentracji, pamięci, nastroju
- zmniejsza się efektywność pracy lub nauki
- pojawiają się zaburzenia apetytu, drażliwość, wyczerpanie
- obserwuje się narastanie stresu i coraz większy wysiłek wkładany w próby zasypiania
Jeśli którykolwiek z tych objawów jest obecny, odpowiedź na pytanie “bezsenność – kiedy do psychologa” jest jednoznaczna – już teraz.
Jak wygląda pierwsza konsultacja?
Pierwsza konsultacja psychologiczna w przypadku bezsenności ma charakter diagnostyczny. Psycholog zbiera szczegółowy wywiad dotyczący czasu trwania trudności ze snem, stylu życia, obciążeń emocjonalnych oraz dotychczasowych sposobów radzenia sobie. Omawia rytm dobowy, higienę snu, aktywność fizyczną, a także stosowane leki i używki, które mogą wpływać na jakość snu. W razie potrzeby ocenia, czy wskazana jest równoległa konsultacja psychiatryczna, szczególnie przy podejrzeniu depresji lub zaburzeń lękowych. Na końcu wspólnie z pacjentem ustalany jest plan i cele terapii.
Jakie metody pracy stosuje psychoterapeuta?
W zależności od przyczyn psychologicznych stosuje się różne techniki terapeutyczne, wśród których najskuteczniejszą metodą klinicznie potwierdzoną pozostaje terapia poznawczo-behawioralna bezsenności (CBT-I).
1. CBT-I – złoty standard leczenia bezsenności
Obejmuje:
- pracę nad myślami utrwalającymi problem,
- techniki redukcji napięcia,
- kontrolę bodźców (m.in. wyjście z łóżka w momencie narastającej frustracji),
- regulację rytmu snu i czuwania,
- stopniowe odwracanie lęku przed nocą.
2. Terapia schematów, terapia EMDR lub praca z traumą
W sytuacjach, gdy problemy ze snem mają związek z doświadczeniami emocjonalnymi lub traumatycznymi.
3. Psychoedukacja i higiena snu
Pomaga wdrożyć nawyki wspierające prawidłowy rytm dobowy.
4. Techniki relaksacyjne
Ćwiczenia oddechowe, trening uważności, relaksacja mięśniowa – obniżają pobudzenie układu nerwowego.